Heerarka PAR
Heerarka Awood Dhisid
Heerkaan waxuu ku saabsan yahay aasaasida cilaaqaadyada iyo dhidhidada u aasida wadareed cilmi baaris ah oo adag lana aamini karo isla markaana ujeedo cad leh.
Aqoonso arrinta (yaasha)
Mashruucyo badan oo PAR ah ayaa la bilaabay maxaa yeelay waxaa horay u jiray arrin ama dhibaato ka dhex jirta bulshada dhexdeeda taas oo xubnaha bulshada ay xiiseynayaan xallinteeda. Waxay u noqdaan kuwa ugu guulaysiga badan markay wax ku darayaan dadaalladii hore iyo kuwa hadda socda ee ah in la baaro oo la beddelo nidaamyada, hay’adaha, iyo geeddi-socodka kuwaasoo horey ugu guuldareystay inay ka mid noqdaan ayna taageeraan dhammaan xubnaha bulshada.
Tusaale ahaan, mashruuca Carleton-Faribault PAR, xubnaha bulshada ee Faribault oo ay ku jiraan waalidiinta iyo macallimiinta iyo shaqaalaha Carleton, macallimiinta jaamacadaha, iyo ardayda waxay ka shaqeynayeen sidii ay fursado wanaagsan u siin lahaayeen ardayda Faribault. Markii ay soo baxday fursad lagu dalban karo deeq-lacageed oo diiradda saaraysa PAR, kulliyadda iyo daneeyayaasha kala duwan ee bulshada ku nool Faribault waxay awood u yeesheen inay isu yimaadaan oo ay go’aansadaan inay diiradda saaraan arrinta waxbarashada. Go’aaminta diiradda gaarka ah waxay keentay gorgortanka iyo isu tanaasul iyo u fiirsashada fursadaha maalgelinta. Wadahadalladii ugu horreeyay ee ku saabsan mashruucan, tusaale ahaan, xubnaha bulshada Faribault waxay muujiyeen baahida loo qabo xog ballaadhan oo ku saabsan nolol maalmeedka xubnaha bulshada Soomaalida iyo Latinx ee Faribault. Maamulaha wada shaqeynta madaniga ah ee Carleton wuxuu soo jeediyay in diirada la saaro culeyska si loo fiiriyo hal xaalad oo gaar ah oo khibradaha ah – iskuulada – iyadoo la siiyay khibrad gaar ah xubinta kuliyada ku lug leh iyo taariikhda dheer ee kuliyada ee ku lug leh arimaha waxbarashada ee Faribault. Maamulaha wada shaqeynta madaniga ah ee Carleton wuxuu soo jeediyay in diirada la saaro hal xaalad oo gaar ah oo ku saabsan xaaladaha jira qaasatan iskuulada taas oo sabab u tahay khibrad gaar ah xubnaha kuliyada ku lug leh iyo taariikhda dheer ee kuliyada ee ku lug leh ee dhinaca waxbarashada ee Faribault.
Aqoonso wada-hawlgalayaasha iyo daneeyayaasha
Si mashruuca PAR loogu guuleysto, wuxuu ubaahan yahay iney kaqeybqaataan kuwa aadka u saameeyso dhibaatada la baarayo.
Mashaariicda PAR-ka ee ay jaamacaddu bilowdey ee ku lug leh la shaqeynta jaaliyadaha bulshada ee ka baxsan jaamacadaha, su’aalahan ayaa muhiim ah in la tixgeliyo:
- Yaa u baahan inuu joogo miiska cilmi baarista?
- Yaa loo baahanyahay inuu “ogaalaado” mashruuca?
- Sideen u qaabeynaa mashruuca? Yaan nahay?
- Kaqeybgal / door intee le’eg ayay leeyihiin xubnaha bulshada?
- Sideen u shaqaaleysiinnaa cilmi baarayaasha bulshada? Sidee baa si cadaalad ah loogu magdhabayaa cilmi baarayaasha bulshada waqtigooda iyo khibradooda?
Wixii ku saabsan mashruuca Carleton-Faribault, wada hadaladii ugu horeeyey ee dhexmaray xubnaha kooxda Carleton iyo la-hawlgalayaasha bulshada ee kaladuwan ayaa horseeday in diirada la saaro waayo-aragnimada waxbarasho ee dhalinyarada iyo dhalinyarada Latinx ee ku dhaqan Faribault iyo waaya-aragnimada inta badan shaqaalaha caddaanka ah ee wax baraya ee ka shaqeeya dugsiyada kuwaas oo soo maray isbedelka tirada dadka tobankii sano ee la soo dhaafay.
Maaddaama diirada la saaray heerarka hoose ee heerarka qalin-jabinta dugsiga sare ee bulshada Soomaalida iyo Latinx marka la barbardhigo bulshada caddaanka ah, la-hawlgalayaashii ugu horreeyay iyo daneeyayaashu waxay la hadleen ardeyda Soomaalida iyo Latinx iyo waalidiinta iyo sidoo kale macallimiinta iyo maamulka caddaanka ah. Kooxda Carleton waxaa qeyb ka ahaa borofisar cilmiga waxbarashada ah iyo shaqaalaha xarunta kaqeybgalka bulshada ee kuleejka. Dadkii ugu horreeyay ee ku howlanaa farsameynta arjiga deeqda lacageed dhammaantood waxay lahaayeen xiriir joogto ah iyo mid muddo dheer ah oo la xariira shaqadooda ku saabsan mashaariicda kala duwan ee bulshada Faribault ku saleysan.
Samee cilaaqaadyo kana turjumaa firfircoonaanta kooxda
Dhisida cilaaqaadka iyo dareenka bulshada ayaa udub dhexaad u ah geeddi socodka PAR. Sababtoo ah geeddi-socodku wuxuu ku lug leeyahay wadashaqeyn qoto dheer, kooxaha cilmi-baaristu waa inay horumariyaan xeerarka bulshada iyo go’aan qaadashada dimoqraadiyadda Sababtoo ah dhibaatooyinka lagu baarayo mashaariicda PAR badanaa waa kuwa u taabanaya shaqsiga kuwa ku lugta leh, kalsoonida ayaa fure u ah hubinta in dadku dareemaan badbaado ku filan oo ay kula wadaagaan khibradooda iyo fikradahooda.
Dhammaan kooxaha bulshada ee ku sugan Carleton-Faribault waxay waqti ku qaateen bilowga shaqadooda si wada jir ah inay is bartaan waxaana jiray baaritaanno socda oo lagu hubinayo in xubnaha kooxdu ay sii wadi karaan inay is bartaan. Intii lagu gudajiray Sannadka 1aad, tusaale ahaan, dhammaan kooxaha waxay adeegsadeen ciyaarta Sheekada Stitch, oo ay soo saartay Codka Green Card, si ay isku bartaan:
Hawlaha kale ee dhismaha bulshada ayaa ah waxqabadkii “alaab dhaqameed”:
Dhammaan kulammada kooxda cilmi baarista waxay ku bilaaban karaan su’aal hubin-weydiin ah oo u dhexeysa fudeyd (tusaale. Waa maxay cuntada aad ku jeceshahay quraacdu?) Ilaa wax ku ool ah (tusaale, wadaaga sare iyo hooseeya usbuucii la soo dhaafay).
Kooxuhu sidoo kale waxay u abuureen xeerar bulsheed iyo xeerar aasaasi u ah naftooda, taas oo gacan ka gaysatay aasaasida xeerarka kulamadooda:
Xeerarka aasaasiga ee kooxda cilmi baarista ee dhalinyarada qaangaarka ah ee Soomaaliyeed
Sida ay aqoonyahanada PAR xuseen, mashaariicda PAR waxay qaadataa waqti howshana badanaa waa mid qasan oo aan la saadaalin karin. Waxaa jiri doona khilaafyo lama huraan ah oo ku saabsan danaha, fikradaha, iyo aqoonsiyada. Mabaadi’da cilmi-baarista waxqabad ee ka-qaybgalka waxay dhiirrigelinaysaa qof kasta oo ku lug leh cilmi-baarista “in la qodo oo la sahamiyo khilaafaadka iyo kala-duwanaanta halkii laga fiirin lahaa danaha is-afgaradka” (Torre, 2009). Ku soo noqoshada xeerarka aasaasiga ah iyo xeerarka bulshada ee aasaasiga ah waxay taageeri karaan kooxda xalinta khilaafaadka iyo horay u socodka.
Waa muhiim in la yeesho wada hadallo dhab ah oo ku saabsan awoodda, oo aan kaliya ku ekeen kooxaha la takooro ee ka dhex jira bulshada iyo kuwa awoodda leh, laakiin sidoo kale awoodda dadka dhexdooda ka dhex jirta koox cilmi-baaris ah oo laga yaabo inay wadaagaan aqoonsiyo dhaqameed iyo sooyaal. Tusaale ahaan, sidee kooxdu ugu xisaabtantaa kala duwanaanta qaabka isgaarsiinta, isku dhaca, qaababka xalinta khilaafaadka, iyo wixii la mid ah? Waa muhiim inaad si joogto ah uga tarjunto xaaladahaas.
Qalabka Khariidaynta Awoodda
Qalabkan ay abuureen cilmibaareyaasha Jaamacadda Denver wuxuu siiyaa hab la taaban karo kooxaha PAR si ay u magacaabaan qiimayaashooda ugana dhigaan awooddodda mid muuqata. Waxaad ka heli kartaa nooc erey ah oo wax laga beddeli karo oo ah qalabka khariidaynta awoodda iyo macluumaad dheeraad ah halkan.
Si wada shaqeyn ah ayaa loo go'aamiyaa su'aalaha cilmi baarista, habka, iyo doorarka
Mashaariicda PAR, jawaabaha su’aalaha ku saabsan dhismaha aqoonta, ururinta iyo falanqaynta xogta iyo wadaagista natiijooyinka waa in si wada jir ah loo go’aamiyaa. Su’aalaha la tixgelinayo:
- Qaabkee ayay go’aankeena wadajirka ah u ekaan doonaa?
- Sideen ku hubin karnaa in aqoonta, khibradaha, aragtiyada, iyo khibrada kala duwan dhamaantood la wada qiro, loo qiimeeyo, loona adeegsado DHAMMAAN QAYBAHA geedi socodka cilmi baarista?
- Maxaan dooneynaa inaan ogaano? Yaan dooneynaa inay noqdaan dhagaystayaasheena baaritaanka? Maxaan rajeyneynaa inaan kala baxno cilmi baarista? (Oo had iyo jeer: waa kuma annaga?)
Sida laga soo xigtay Torre (2009), fikradaha udub dhexaad u ah PAR waxaa ka mid ah: “Dhammaan dadku waxay leeyihiin aqoon qiimo leh oo ku saabsan noloshooda iyo waaya-aragnimadooda” iyo “Dadka oo dhan waxay leeyihiin awood ay ku soo saaraan falanqeyn adag oo muhiim ah (adduunka, xogta, khibradaha bulshada, iwm.) . ” Si wada jir ah loo soo saaro aqoon ku saabsan macnaha guud iyo dhibaatadu waa qayb muhiim ah oo ka mid ah geedi socodka cilmi baarista ee PAR.
Qoraalada kooxda cilmi baarista ardayda ee ku saabsan su’aasha, “Waa maxay Waxqabadka?”
Sababtoo ah PAR waa hab loo maro sameynta cilmi baaris ee maahan hannaan, kooxaha PAR waxay adeegsan karaan habab kala duwan oo ay ku abuuri karaan su’aalo cilmi baaris iyo xog ku saabsan waxa ay doonayaan inay baaraan. Kooxaha cilmi baarista bulshada ee Faribault waxay ka barteen habab cilmi baarisyo kala duwan sidii ay u wada shaqeynayeen si loo go’aamiyo qaababka ku haboon waxa ay doonayeen inay ogaadaan. Waxaa muhiim ah in la asaaso hababka cilmi-baarista iyo falanqaynta qaab-dhaqameedka kooxaha ee taariikh ahaan aan qeyb weyn ka aheyn akadeemiyadda, xitaa iyadoo kooxuhu ay bartaan siyaabaha guud ee cilmi-baarista loo sameeyo.
Sababtoo ah PAR waxay u aragtaa in qof kastaa wax baran karo oo uu aad u kordhin karo xirfadiisa oo ay ka mid yihiin fududeyn, qoris, iyo hawlo kale. Sidoo kale, waxaa muhiim ah in si cad loo qeexo doorka si loo hubiyo in shirarka iyo dhacdooyinku si habsami leh u socdaan. Waa muhiim in la yeesho wada hadal joogto ah oo daacad ah oo ku saabsan wixii shaqeynayay iyo wixii aan shaqeyn. Waxaa muhiim ah in lagu dhiso awooda iyo doorbidka xubnaha kooxda maadaama kooxuhu ay go’aaminayaan doorka ay qabanayaan. Sinnaanta waa muhiim.
Xusuusta Isfahamka, Heshiisyada Kale ee Wadajirka ah ee Cilmi-baarista, iyo Qalabka La Xiriira
Waa maxay heshiis is fahan?
- Liiska Hubinta Iskaashiga Cilmi-baarista (Jaamacadda Minnesota). Daraasad loogu talagalay xubnaha iskaashiga bulshada si looga caawiyo wada-hawlgalayaashu inay bilaabaan inay horumariyaan qorshe hawleed isla markaana ay wada-abuuraan heshiis Is-faham ah.
- Bayaanka Saamaynta Bulshada: Qalab lagu abuurayo Iskaashiyo dhinaca Caafimaadka ah (Susan Gust iyo Catherine Jordan). Dukumiintigaan wuxuu sharxayaa waxa saameynta bulshada ay tahay iyo sababta ay u tahay aalad muhiim u ah abuurista iskaashi caafimaad qaba, waxuuna qeexayaa qodobada doodda ee geeddi-socodka horumarinta iyo iyo habka loo hormarinayo
Aragtida iso Mabaadi’da
- 6da Qodob ee Iskaashiga BulshadaHay’adaha (Susan Gust iyo Cathy Jordan, Jaamacadda Minnesota). Waxaa wada abuuray shaqsi bulshada ka socda iyo macallin jaamacadeed. Dukumintigan ayaa si kooban u sharaxaya lix mowduuc oo muhiim u ah cilaaqaadka iskaashiga.
- Fikradaha Daraasadda Iskaashiga (Compus Compact). Isbahaysi qaran oo ah kulleejooyin iyo jaamacado u heellan ujeeddooyinka guud ee tacliinta sare. Websaydhku wuxuu bixiyaa qalab kala duwan iyo hababka ugu fiican ee ku lug lahaanshaha bulshada ee jaamacada.
- Iskaashatada xaafada Philliips ee caafimaadka guryaha: Abuuritaanka faaido la wada wadaago, Isbadal Bulsho, iyo Isbadal buuxa (Cathy Jordan iyo Susan Gust). Jordan iyo Gust waxay tilmaamayaan mashruuc cilmi baaris ka qaybqaadasho oo bulshada ku saleysan oo guuleysta si looga hortago wareejinta xarunta qashinka in laga dhiso xaafada Phillips ee Minneapolis.
Iswaafajinta Iyo Sinnaanta Wadaagga
- Iskaashatada bulshada Jaamacada: Ballan-qaad adag oo ku saabsan Xiriirka isweydaarsiga (Darby Ray, Kulliyadda Bates). Maqaalkani wuxuu sifeeynayaa farqiga u dhexeeya tusaalooyinka iskaashiga iyo tusaalooyinka aabbanimada wuxuuna qeexayaa sida loogu dhowaado tan dambe. Waxaad u adeegsan kartaa ilahaan kahor intaadan bilaabin iskaashigaaga si aad sifiican ugufahamto mabaadi’da udub dhexaadka u ah kaqaybqaadashada cilmiga anshaxa, sida isweydaarsiga, codka bulshada, iyo milicsiga.
- Lahaansho, Xakamayn, helitaan, iyo heysasho (OCAP) ama go’aan shaqsiyadeed oo lagu dabaalay Cilmi-baarista (Brian Schnarch, Xarunta Ummadaha Koowaad). Maqaal baadhaya habdhaqanka cilmi-baarista gumaysiga iyo mabaadi’da OCAP, oo ay u ololaynayaan first nations ka canada. U adeegso ilahaan si aad u fahamto taariikhda cilmi baarista dhiigmiiradka iyo aragtiyaha ay soo saareen bulshooyinka doonaya inay dejiyaan heerarka ku dhaqanka anshaxa iyo iskaashigooda.
Heshiisyada Cilmi barista iyo Lahaanshaha Xogta
- Wadaagista Xogta: Abuuritaanka Heshiisyada (Paige Buckland Jarquín, Machadka Caafimaadka ee Colorado iyo Machadka Tarjumaadda & Xarunta Cilmi-baarista Kahortagga Rocky). Dukumiinti heer sare ah oo soo saaraya tilmaamo ku saabsan wadaagga xogta ee wada-shaqeynta bulshada iyo akadeymiyada oo ay ku jiraan hababka ugu fiican, tusaalooyinka, iyo ilaha muhiimka ah. U adeegso dukumeentigan inaad ka fikirto sababta, goorta, iyo sida aad u isticmaali karto heshiisyada bulshada ama iskaashiga, oo aad u hesho tusaalooyin.
- Tixgelinnada iyo Tusaalooyinka Ku-Dhaqanka anshaxa Cilmi-baarista (Xarunta First Nations ka). Dukumintigan oo loogu talagalay inuu hage u noqdo cilmi-baarista ka-qaybqaadashada lala yeelanayo jaaliyadaha First Nations ee Canada, waxay siisaa dhowr tusaalooyin waxtar leh heshiisyada rasmiga ah ee qoran ee u dhexeeya cilmi-baarayaasha tacliinta iyo bulshooyinka: hab maamuuska wadaagga xogta, heshiis cilmi baaris iskaashi, iyo xeer anshax cilmi baaris ah. U adeegso tan si aad ugu wargeliso heshiisyada iskaashigaaga ah.
HEERKA BAARISTA
Marxaladdan, wadajirku wuxuu fuliyaa cilmi-baarista iyadoo la adeegsanayo habab kasta oo ay go'aansadeen.
Samee cilmi baaris iyo xog uruurin, falanqey natiijooyinka, ka fikir ficilada mustaqbalka dhici kara
Mashaariicda PAR waxay adeegsan karaan habab kaladuwan: sahanno, wareysiyo, is-barasho, cilmi baarista warbaahinta bulshada, sawir qaade, lahadlid khubarada ay khuseyso iyo wixii la mid ah. Xarunta ‘Berkeley YPAR Hub’ waxay siisaa dulmar guud iyo qorshooyin cashar kooxaha si ay wax badan uga ogaadaan qaababkan kala duwan. Tusaale ahaan, daraasadda PAR Our HMoob American College Paj Ntaub waxay adeegsatay wareysiyo qaabaysan, indha indheyn, falanqeyn farshaxan, iyo joornaal autoethnographic ah si loo baaro dhaqaale-dhaqameedka iyo arrimo hay’adeed ee saameeya khibradaha kulleejada ee ardayda HMoob American. Waxaad ka baran kartaa wax badan oo ku saabsan mashruuca halkan (sharaxaadda hababka cilmi baarista waxay ka bilaabaneysaa 22:20).
Waxa kale oo aad ka baran kartaa waxyaabo badan oo ku saabsan hababka cilmi-baarista ee kala duwan ee kooxaha bulshada ee Faribault halkan.
Qaybta waxqabadka ee ka qaybqaadashada cilmi baarista waxay muhiim u tahay waxa ka dhigaya mashaariicda PAR inay ka duwan yihiin mashaariicda cilmi baarista ee soo jireenka ah. baarintaan iyo daraaseyn ku saabsan nidaamyada sinaan la’aanta iyadoo aan la soo jeedin lana fulin isbeddelada waxey ka dhigantahay nidaamkii jiray oo aan wax laga badelin. Cilmi-baarayaasha waxqabadka waxay sameeyaan ballanqaad aasaasi ah “inay la yimaadaan isbeddel qayb ka mid ah cilmibaarista ficilka ku saleysan” (Brydon-Miller, Greenwood & Maguire, 2003, p. 15)
Heerka ficilka
Heerka waxqabadka ee mashruuca PAR wuxuu qaadan karaa qaabab kala duwan.
Tusaale ahaan, iyadoo lagu saleynayo cilmi baaris ay sameeyeen kooxaha kala duwan ee cilmi baarista bulshada ee Faribault, maamulayaasha dugsiga sare waxay bedeleen siyaasado iyo dhaqamo dhowr ah iseekuulka sida soo afjarida siyaasadii “no hood / hat ‘” taasoo dhalisay inay hoos u dhacdo edbintii iyo kormeerkii subaxnimada Jadwalka joogtada ah si loo hubiyo in arday kasta uu yeesho ugu yaraan saddex isdhexgal oo wanaagsan oo uu la yeesho qof weyn kahor xiisada koowaad. Iskuulku wuxuu kaloo aasaasay shirar bille ah oo udhaxeeya maamulayaasha dugsiga sare iyo waalidiinta soomaalida iyo Latinx waxayna hubisay in wicitaanada taleefannada iyo waraaqaha waalidiinta loo diro lagu qoro Isbaanishka iyo Soomaaliga kasakow Ingiriisiga.
Qaar badan oo ka mid ah kooxaha PAR waxay u arkaan faafinta natiijooyinkooda lasoo bandhigaya iyo waddooyinka hal abuurka sida bandhigyada inay yihiin muhiim maxaa yeelay aqoonta bulshada iyo waxbarashadu waxay qayb muhiim ah ka noqon karaan isbeddelada nidaamyada iyo qaabdhismeedyada. Kooxda cilmibaarista waxqabadka ka qaybqaadashada dhalinyarada ee Codbixinta Caddaaladda tusaale ahaan, waxay abuurtay waxqabad iyo fiidiyoow si loo faafiyo war ku saabsan xogtooda ee khibradaha dhallinyarada ee caddaalad darrada xagga waxbarashada, caddaaladda dembiyada, iyo nidaamyada caafimaadka dadweynaha ee Magaalada New York.
Ururka ku saleysan bulshada, SaLaHmo Partnership for Health and Wellness wuxuu qeyb ka ahaa mashruuc iskaashi oo PAR ah oo loogu magac daray Mashruuca Sheekooyinka Hospice kaas oo loogu talagalay in lagu dhiso wacyiga dhaqan ahaan la xiriira ee ku saabsan daryeelka hospice ka ee bulshada Latino, Soomaalida iyo Hmong ee magaalooyinka mataanaha ah. Waxay faafiyeen macluumaad ay ka soo ururiyeen wareysiyadii lala yeeshay qoysaska oo ah sheekooyin maqal iyo muuqaal ah oo ku qoran afafka Hmong, Soomaali iyo Isbaanish. Waxaad kaheleysaa sheekooyinkaan boggooda internetka qeybta “Sheekooyinka Raadiyaha.”
Waxaad ka heli kartaa fikrado dheeraad ah iyo macluumaad gaar ahaan ku saabsan cilmi baarista iyo dhinacyada waxqabadka ee mashaariicda PAR adigoo waxbadan ka baranaya tusaalooyinka kala duwan ee mashaariicda PAR ee boggan.
Xigashooyin:
Pain, R., Whitman, G., & D. Milledge. (2017). Participatory action research toolkit: An introduction to using PAR as an approach to learning, research, and action. Durham, UK: Durham University.
Morris, M. (2002). Participatory research and action: A guide to becoming a researcher for social change. Ottawa, ON: Canadian Research Institute for the Advancement of Women (CRIAW).
